Cari Dengenin Belirleyicileri: Türkiye Örneği

Abstract

Tüm hükümetler ve politikacılar tarafından önemsenen cari işlemler dengesi, bir ülkenin genel ekonomik yapısının, enflasyon, döviz kurları, istihdam gibi farklı dinamiklerini etkileyebilecek en kritik makro ekonomik göstergelerden biridir. Literatürde cari işlemler dengesinin belirleyicileri konusunda fikir birliğine varılamamıştır. Öte yandan çoğu çalışma sadece sektörel ya da sadece makro gösterge temelli belirleyicilere odaklanmıştır. Hem sektörel hem de makro belirleyicileri bir modelde toplama motivasyonu ile teorik modelde bağımsız değişkenler; “enflasyon”, “doğrudan yabancı yatırımlar”, “ihracatın ithalatı karşılama oranı”, “büyüme” ve “turizm gelirleri” olarak belirlenmiştir. Tüm değişkenlere ait verilerin bir arada temin edilebildiği dönem olması gerekçesiyle 2008-2019 dönemi için çalışma gerçekleştirilmiş, yetersiz veri adedi sorunun aşılabilmesi için ise aylık veri kullanıl ve “ARDL”- Otoregresif Dağıtılmış Gecikme Modeli, tercih edilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre belirlenen tüm bağımsız değişkenler ve cari işlemler dengesi arasında istatistiki olarak anlamlı ve uzun vadeli ilişkinin varlığı kanıtlanmıştır. Elde edilen bulgular, cari işlemler dengesi ile modelin 'turizm geliri', 'döviz kuru', 'enflasyon', 'büyüme' ve ' ihracatın ithalatı karşılama oranı' tüm bağımsız değişkenler arasında uzun dönemde ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu göstermiştir. Elde edilen sonuca göre bağımsız değişkenlerdeki %1 oranındaki artışların cari denge üzerindeki etkileri şu şekilde belirlenmiştir: net turizm geliri/GSYİH %1,35'lik artışa, DYY %0,88'lik artışa, enflasyon %0,48'lik artışa, ihracatın ithalatı karşılama oranı %0,32'lik büyüme %0.047'lik artışa, döviz kuru artışındaki %1'lik artış ise cari işlemler dengesinde %0.89'luk düşüşe neden olmaktadır. Cari denge belirleyicilerinin, her ülkenin kendi dinamiklerine göre farklılık göstereceği açıktır. Araştırmamızda kurulan modelin, cari denge belirleyicilerinin Türkiye özelinde hem makro veriler hem de sektörel verilerin bir kombinasyonunu içermesi açısından literatüre katkı sunduğu düşünülmektedir.