Tarihî metinlerde önvarsayımın görünümü: Kül Tigin yazıtı

Abstract

Örtük yapının unsurlarından sayılabilecek olan önvarsayım, konuşurun sözcesinde muhatabına ilettiği gizli bilgi parçalarını anlatan bir kavramdır. Önvarsayımlar, konuşurun yüzey yapıda sınırlı birimle gösterdiği ancak derin yapıda karşılığı olan anlamsal arka plandır. Söylenen ile iletilen arasındaki farkla da açıklanan önvarsayımların anlamlı olabilmesi için konuşur ve muhatap arasındaki bağlamın ve bağlamı şekillendiren geçmiş yaşantıların, deneyimlerin, genel-geçer bilgilerin vs. ortak olması gerekmektedir. Olumsuzlanabilme, kesinlik taşıma, gerektirme ilişkisine sahiplik, yüzey yapıda görünüm sunma, odaksıl olmama gibi özellikleri sıralanabilen önvarsayımlar sözcede farklı türden dilsel göstericilerle işaretlenebilme durumlarına göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Bu çalışmanın derlemini Köktürkçe metinlerinden Köl Tigin Yazıtı (KT) oluşturmaktadır. Önvarsayım türleri ve önvarsayım göstericilerinin tarihî bir metindeki görünümünü ortaya koymak amacıyla yapılan bu incelemede önvarsayımlar; varoluşsal önvarsayım, olgusal önvarsayım, sözlüksel önvarsayım, yapısal önvarsayım, olgusal olmayan önvarsayım, karşı olgusal önvarsayım ve çıkarımsal önvarsayım kategorilerine göre değerlendirilmiştir. (KT)’de bu yedi kategorinin belirlediği önvarsayımlar; morfolojik, sözcüksel ve söz dizimsel göstericilerle kodlanma durumlarına göre ayrıca bir tasnife tabi tutulmuştur. Böylece belirli bir metin üzerinden olsa dahi Türkçenin tarihî lehçelerinden biri olan Köktürkçede önvarsayım türleri ve göstericilerinin durumu ve kullanımı hakkında fikir sahibi olunması ve benzer çalışmalara da kaynaklık etmesi hedeflenmiştir.