Zemahşerî ve Ebû Hayyân’da Kıraatlerin İhtiyârı Meselesi

Abstract

İhtiyâr kavramı seçmek ve seçme hürriyeti gibi anlamlara gelir. Değişik alanlarda farklı boyutları ile ele alına gelmiş olan ihtiyâr, kıraat ilminde de bir kıraat vechinin asıl sayılması veya kıraat vecihlerinden birinin diğerinden önde tutulması anlamıyla önemli bir mesele olarak kabul görmüştür. İhtiyâr olgusu sahabe döneminden kıraat imamlarına, hatta hicrî yedinci asır ulemasına kadar belirleyici özelliği ile öne çıkmaktadır. Kıraat âlimlerinin çalışma çerçevelerini belirleyen bu kavram satırlarda yer almakla beraber Kitâbü’l-İhtiyâr ve benzerlerinde olduğu gibi köşe taşı eserlerde de isim olarak kullanılmıştır. Sayısı az olsa da günümüzde de bu mesele ile ilgili çalışmalara rastlanmaktadır. Endülüslü bir müfessir olan Ebû Hayyân, tefsirinde yer verdiği mütevatir olmayan kıraatler arasında ihtiyârda bulunan önemli bir ilmî şahsiyettir. Ancak o, mütevatir kıraatler arasında ihtiyârda bulunmamakta, böyle bir ihtiyarı da reddetmektedir. Bu nedenle ihtiyâr meselesine bakışı önem arz etmektedir. Bu çalışmanın konusu kıraat ilminin önde gelen meselelerinden biri olan ihtiyâr olgusunun müfessir Ebû Hayyân’ın perspektifinden ortaya konularak değerlendirilmesidir. Araştırmanın amacı mevcut kıraat birikimi içinden, yapılan seçkileri ifade eden ihtiyâr olgusunu bir müfessir gözüyle incelemektir. Çalışmanın sınırları ölçüsünde de yapılan karşılaştırmalarla meseleye farklı bir bakış açısı getirilmeye gayret edilecektir. Bu çalışmada, ihtiyâr meselesini tarihi süreci ve duraklama zamanları ile ele almak gaye edilmemiş; Zemahşerî ve Ebû Hayyân’ın meseleye bakışları çerçevesinde ele alınan konunun serimi ve kısaca değerlendirilmesi amaçlanmıştır.