Dini Duyguların Sosyolojisi Bağlamında Ramazan Konserlerine Bir Bakış

Abstract

Duygular çeşitli disiplinler tarafından farklı yaklaşımlarla tanımlanmıştır. Bu özelliğiyle üzerinde tam bir mutabakatın sağlanamadığı bir gerçeklik alanını oluşturur. İnsan davranışının anlaşılması bakımından son derece önemli olduğu için duygular, antik çağlardan beri ilgi çeken bir çalışma alanına karşılık gelmiştir. Bununla birlikte bu ilgi uzun süre felsefi, psikolojik ya da biyolojik çalışmalarla sınırlı kalmıştır. Sosyolojik geleneğin gelişimiyle, sistematik bir ilgiden uzak da olsa duygular konu edinilmiş olmakla birlikte son elli yılda bir alt alan olarak duygu sosyolojisi ortaya çıkmıştır. Bu anlamda duyguların, insani olguların bütünü gibi, yalnızca bilişsel ya da biyolojik açıdan açıklanmasının yetersizliğinin vurgulandığı bu yeni alt alan, insan davranışlarının anlaşılmasına yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu girişimlerin bir devamı olarak duyguların özel bir bağlamı ve birçok toplumda belirleyici etki alanı olarak dini duygulara dair çalışmalar da devam etmektedir. Bu çalışmada da dini duyguların sosyolojik bağlamı kendi dinamikleri içerisinde teorik temelleriyle ele alınmakta ve Türk toplumunda dini duygunun bağlamsal hale getirilebileceği bir saha olarak Ramazan konserleri incelenmektedir. Ramazan konserleri dini duyguların yoğun olarak yaşandığı Ramazan ayı içerisinde, şehir hayatının kolektif dini ortamlarından biri olarak dikkat çekmektedir. Farklı şehirlerde, çoğunlukla belediyeler tarafından topluma bir kültür hizmeti olarak düzenlenen bu konserler, kolektif bir dini coşku atmosferi yaratma kapasiteleri açısından değerlendirilmektedir. Çalışma hem müziğin, özellikle de dini müziğin kitlesel tüketimini hem de kolektif coşkunun etkileşimli doğasını ele almaktadır. Bu amaçla 2023 yılı Ramazan ayında yapılan beş farklı konser etkinliği araştırma konusu olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda katılımcılarla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmış ve konser mekânlarından elde edilen katılımlı gözlem verileri ile desteklenmiştir. Araştırma verileri, Ramazan konserlerinin dini musikinin kitlesel formlarını sunan enstrümantal aygıtlar olarak işlevselleştiğini ve dini duyguların toplumsal iklimini yeniden ürettiğini göstermektedir.