Osmanlı Modernleşmesinin Müteşebbisler Üzerindeki Etkisi ve Cumhuriyete Devredilen İktisadi Miras: Eczacıbaşı Örneği (1903- 1942)

Abstract

Ülkemizde girişimcilik tarihi, daha çok iktisat tarihi içerisinde yer almakta olup genel tarih disiplinin iltifat etmediği bir alandır. Aslında girişimcilik tarihi, siyasi değişimin iktisadi ve kültürel kodlarını anlamak açısından daha objektif bilgiler sunmaktadır. Bu çalışma girişimcilik tarihini, siyasi tarihin gelişimi bakımından ele almaktadır. Çalışmanın ana tezi; girişimcilik faaliyetlerinin siyasi, sosyal ve iktisadi gelişmeleri/değişmeleri yakinen takip ettiği, ortaya çıkan fırsatları kendi lehine içselleştirme eğilimini tartışmaktır. Girişimcilik faaliyetinin temel başarısı da ürettiği/arz ettiği ürünlerin kalitesi/fiyatı kadar, siyasi ve iktisadi değişmelere uyum sağlaması ile mütenasiptir. Bu açıdan İmparatorluktan milli devlete geçiş sürecinde ve sonrasında yeni kurulan devlet yapısı içerisinde ki “girişimci tipolojisi”nin değişim ve gelişim süreci, Eczacıbaşı firması özelinde zihniyet çözümlemesine tabi tutulmuştur. İmparatorluk tasfiyelerinin ana argümanı “bayrak altında toplanma” ve “milli”lik vurgusu üzerine yoğunlaşmaktadır. Nitekim Osmanlı’dan Cumhuriyete giden süreçte en yoğun millilik tartışmalarının yaşandığı İzmir kenti özelinde, girişimcilik faaliyetleri daha önemli hale gelmektedir. Osmanlı’nın sosyo-ekonomik yapısı üzerinde modernleşme uygulamalarının (deterministtik ve stokastik açıdan) etkisi ile Eczacıbaşı firmasının Osmanlı’nın son dönemindeki İzmir’de belirli bir uzmanlık alanı ile başladığı faaliyetlerinin; siyasi, sosyal ve kültürel etkileşimlere uyum şekli ve sonuçları çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Çalışmanın en önemli çıktısı ise girişimcilik faaliyetlerinin tek başına iktisadi gayret ile değil; eşanlı olarak, siyasi ve sosyal değişimleri de dikkate almasının başarı için zorunlu olduğunun tespitidir.