Yetişkin ve Yaşlılarda Zihin Kuramının Ölçülmesi ve Zihin Kuramı Performansında Yaşa Bağlı Değişiklikler

Abstract

Zihin kuramı, diğer bireylerin duygularını ve zihinsel durumlarını anlayabilme yetisini ifade eder ve sosyal etkileşimde bulunabilmek için gerekli olan temel bir sosyal bilişsel yetidir. Uluslararası alan yazınla paralel olarak ülkemizde zihin kuramının çocukluk döneminde ele alındığı oldukça çalışma olmasına rağmen, yetişkinlik ve yaşlılık dönemindeki bireylerde zihin kuramını ele alan sınırlı sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu derlemede öncelikle zihin kuramının tanımı ve türlerine değinilerek yetişkinlerde zihin kuramı ile ilgili ilk çalışmalardan bir tanesi olan Happé ve arkadaşlarının (1998) kullandıkları zihin kuramı görevleri ile ilgili bilgi vermek amaçlanmıştır. Bununla birlikte, genç ve yaşlı bireylerin zihin kuramı performansı açısından karşılaştırıldığı güncel araştırma bulgularına yer vermek bu derlemenin bir diğer amacıdır. Araştırma sonuçları incelendiğinde birçok çalışmada, diğerlerinin zihinsel durumları hakkında çıkarımda bulunmak olarak tanımlanan zihin kuramının, afektif ve bilişsel olmak üzere iki farklı bileşen olarak ele alındığı görülmektedir. Ayrıca, yetişkin bireylerin zihin kuramı performanslarını ölçmek amacıyla bu bileşenlere yönelik çeşitli test ve görevler geliştirilmekle birlikte, en sık kullanılan test ve görevler arasında Hikâyeler, Gözlerden Zihin Okuma Testi, Videolar, Yanlış Kanı ve Gaf Yapma Testinin olduğu belirlenmiştir. Uluslararası alan yazında zihin kuramını değerlendirmek amacıyla kullanılan bu testlerin birçoğunun Türkçe formunun geçerliği ve güvenirliğinin sınanmış olduğu, bununla birlikte Dokuz Eylül Zihin Teorisi Ölçeği gibi ülkemizde geliştirilmiş bazı ölçeklerin de olduğu saptanmıştır. Son olarak, birçoğunun diğer ülkelerde yapıldığı araştırma sonuçları zihin kuramının türlerine göre değişmekle birlikte yaşla birlikte zihin kuramı performansının genel olarak azaldığına işaret etmektedir. Elde edilen bu bulgunun ülkemizde yaşamını sürdüren yetişkinler için de geçerli olup olmadığının belirlenmesi için bu alanda daha fazla araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır.