“KÜÇÜK DEVLET” KAVRAMI BAĞLAMINDA ERMENİSTAN’IN TRANS-KAFKASYA POLİTİKASININ ANALİZİ (1991-2020)

Abstract

Uluslararası sistemin 1648 Westphalia Barış Antlaşmaları’ndan itibaren egemen politik birimler temelinde oluştuğuna dair bakış açısı, literatürde genel kabul görmektedir. Egemen ulus devletin önemi 1970’li yıllardan itibaren post-pozitivist teorik bir meydan okumayla karşı karşıya kalsa da bizce günümüzde halen devam etmektedir. Ancak de jure egemen eşit ulus devletlerin, facto eşit olmadıkları da görülmektedir. Dolayısıyla bazı devletler güçlü ve “büyük”, bazı devletler de güçsüz ve “küçük” olarak değerlendirilmektedir. Büyük ve küçük devletler arasındaki ayrımın ise ilk olarak 1815 Viyana Kongresi’nde kullanıldığı bilinmektedir. Zira Avrupa Ahengi olarak da tanımlanan bu sistemi oluşturan beş aktör büyük, diğer aktörler de küçük olarak kabul edilmiştir. Viyana Sistemi’nden sonra Milletler Cemiyeti (MC) ve Birleşmiş Milletler (BM) deneyimiyle sistemdeki tüm aktörler genel kurulda temsil edilmeye başlamış böylelikle, de jure eşitlik sağlanmıştır. Küçük devletler kavramı ise literatüre 1960’lı yıllardan itibaren yeni bağımsız eski sömürge devletlerin uluslararası sisteme dahil olmasıyla girmiştir. Fakat küçük devlet kavramsallaştırmasıyla ilgili birtakım muğlaklıklar (coğrafya, nüfus, askeri kapasite, küresel siyasete etki) da bulunmaktadır. Kategorik muğlaklığa rağmen Ermenistan gerek nüfusu gerek de diğer objektif kriterler açısından küçük devlet olarak değerlendirilebilir. Ancak Ermenistan küçük ve güçsüz bir aktör olmasına rağmen Trans-Kafkasya bölgesel alt sisteminde 1991-2020 yılları arasında maksimalist ve irredantist politikalarını sürdürmüştür. Bilindiği üzere Ermenistan, araç-amaç dengesizliğine rağmen güçlü komşusu Türkiye’ye “Büyük Ermenistan” ülküsü çerçevesinde meydan okumuş, diğer bir komşusu olan Azerbaycan’ın topraklarını uluslararası hukuka aykırı olarak işgal etmiş, Gürcistan’ın Cavahati Bölgesi’nde de istikrarsızlık yaratmıştır. Genel ve soyut olarak aktardığımız bilgiler çerçevesinde çalışmamızda Ermenistan’ın amaç-araç dengesizliğine ve küçük devlet niteliğine rağmen 1991-2020 yılları arasında yürüttüğü Trans-Kafkasya politikası analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Küçük Devletler, Ermenistan, Trans-Kafkasya, Azerbaycan, Rusya Federasyonu