Worship Procrastination: Scale Development Study

Abstract

Bu çalışmanın amacı, yetişkinler için Türkiye’nin dinî kültürel yapısına uygun bir ibadet erteleme ölçeği geliştirmektir. Erteleme hem olumlu hem de olumsuz durumlar için kullanılan bir kavramdır. Bilimsel çalışmalarda genellikle kavramın olumsuz yönü öne çıkarılmakta; kişinin kontrolünde olan ve yapılması gereken bir işin gerektiği zamanda yapılmamasını ifade etmektedir. Erteleme oldukça yaygın bir durumdur ve bireyin hayatının her alanında ortaya çıkabilir. Bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olmak üzere üç boyutu olan erteleme konusuyla ilgili ülkemizde ve dünyada birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar genel erteleme, akademik erteleme ve iş erteleme konularına ağırlık vermiştir. İbadet erteleme konusunda ise sınırlı sayıda çalışma yapılmıştır. Konuyla ilgili literatür incelendiğinde, ibadet ertelemeyle ilgili bir ölçek geliştirilmediği fark edilmiştir. İbadet erteleme ölçeği geliştirilmesinin hedeflendiği bu çalışmada, öncelikle konuyla ilgili literatür taranmış, 15 kişiyle derinlemesine mülakat yapılmış ve uzman görüşüne başvurulmuştur. Elde edilen bu veriler ile kişisel gözlem ve tecrübelerden de yararlanılarak ibadet erteleme ile ilgili bir kavram havuzu oluşturulmuştur. Bu kavram havuzundan yararlanılarak 49 maddelik taslak ölçek geliştirilmiştir. Bu aşamada ölçeğin kapsam geçerliliğini; yazım ve ölçme açısından uygunluğunu değerlendirmeleri için çeşitli uzmanların görüşlerine başvurulmuştur. Uzman görüşleri çerçevesinde; 19 madde ölçekten çıkarılmış, 4 madde ölçeğe eklenmiş, ölçme değerlendirme, imla ve dilbilgisi açısından bazı maddeler revize edilmiştir. Bu işlemler sonucunda 34 maddeye düşen ölçek, evreni yansıtacak küçük bir örneklem grubuna anlaşılabilirlik ve doldurma süresinin tespiti amacıyla uygulanmıştır. Bu uygulama sonucunda her eğitim seviyesindeki kişinin, ölçeği 4-5 dakikalık bir zaman diliminde cevaplayabildiği görülmüş ve bir maddenin farklı şekilde anlaşıldığı tespit edilerek düzeltilmiştir. Uygulamaya hazır hâle gelen ölçek, örnekleme sunulmadan önce Kırıkkale Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kuruluna başvurularak onay alınmıştır. İlk uygulama 24.04.2023 ile 11.05.2023 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş ve ölçeği farklı demografik özelliklere sahip 400 kişinin uygun şekilde doldurduğu tespit edilmiştir. Katılımcılardan elde edilen veriler “R” programı üzerinde işlem yapmaya imkân veren Jamovi arayüzü ile analiz edilmiştir. Elde edilen verilerin uygunluğu KMO measure of sampling adequacy ve Barlett’s test of sphericity teknikleriyle kontrol edildikten sonra açımlayıcı faktör analizi ve temel bileşenler analizi yapılmıştır. Ayırt edicilik değeri olarak 0,40 düzeyi belirlenmiştir. Analizler sonucunda istenen ayırt ediciliğe sahip olmayan, birden fazla faktöre yakın oranda yük veren veya bir faktörün altında tek kalan maddeler çıkarılmıştır. Böylece 2 faktörlü 14 maddeden oluşan bir ölçek elde edilmiştir. Bu iki faktörün, toplam varyansın %52,6’sını açıkladığı ortaya çıkmıştır. Daha sonra ölçek doğrulayıcı faktör analizi için aynı evrenden alınan farklı bir örnekleme tekrar uygulanmıştır. Bu uygulamada geçerli kabul edilen 399 ölçek üzerinden yapılan analizlerde verilerin doğrulayıcı faktör analizi için uygun olduğu görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen sonuçlar, açımlayıcı faktör analizinin bulgularını desteklemiştir. Her bir faktör altında yer alan tüm maddelerin birbiriyle uyumlu olup olmadığını kontrol etmek amacıyla güvenirlik analizi yapılmıştır. Cronbach's alfa (0,902) ve McDonald's omega (0,907) yöntemlerinin kullanıldığı güvenirlik analizi, ölçeğin yüksek düzeyde güvenirliğe sahip olduğunu ortaya koymuştur. Sonuç olarak mazeret bulma (8 madde) ve umursamama (6 madde) adı verilen iki boyuta sahip, geçerli, güvenilir ve kuramsal temeli güçlü bir ibadet erteleme ölçeği elde edilmiştir.