Did Ibn Khaldun Use the Concept of ʿUmran in the Meaning of Civility/Civilisation? A Theoretical and Historical Analysis

Abstract

Umrân genellikle ikincil literatürde soyut kalan, neyi ifade ettiği tam anlamıyla belli olmayan, farklı yaklaşımlara göre değişkenlik arz eden bir kavramdır. Türkçe literatürde bu genellikle “medeniyet/uygarlık” ya da “toplum” olarak karşılanırken, İngilizce literatürde ise “civilisation” ile karşılanmıştır. Hadarî umrân ise bedevîliğin zıddı olan “yerleşiklik” anlamında kullanılırken, bazen de “uygar yaşam” olarak telakki edilmiştir. İbn Haldûn’un sıklıkla kullandığı bu mefhumlara yönelik yapılan alımlama, söz konusu kavramların derinliğinin sınırlandırılmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla bunun önüne geçebilmek amacıyla kavramın bağlam içerisindeki yerine odaklanılarak, mefhumun maddi gelişmelerden uzak, “toplumsal ortam” anlamında kullanıldığı öne çıkarılacaktır. Bu çalışmada öncelikle umrânın genel olarak karşılandığı medeniyet/uygarlık ifadesinin tarihsel süreç içerisindeki serüveni mercek altına alınacak ve daha sonrasında bağlam dahilinde İbn Haldûn’un nasıl bir umrân anlayışı geliştirdiği hususunda farklı bir perspektif geliştirilerek söz konusu kavramın din, devlet, toplum, tarih, akıl ve ilim gibi pek çok hususla olan bağıntısı tartışılacaktır. Bu amaçla Türkçe ve İngilizce literatürde umrân kavramının nasıl alımlandığı, Batı’nın geliştirdiği medeniyet mefhumunun bu kavramı nasıl tahdit ettiği doğrultusunda hem söz konusu literatür hem de İbn Haldûn’un konuya olan yaklaşımları esas alınacaktır.