TASARIDAN HAREKÂTA: İNGİLTERE’NİN 1906 TARİHLİ GELİBOLU’YU İŞGAL TASARISI İLE 1915’TEKİ AMFİBİ HAREKÂTI ARASINDAKİ MÜNASEBETE DAİR

Abstract

İngiltere, 1877’de Dışişleri Bakanlığı, 1889-1914 arasında İstanbul’daki askeri ataşeleri, 1906’da Deniz İstihbarat Dairesi, Genelkurmay Başkanlığı ve Savaş Bakanlığı aracılığıyla Rumeli, İstanbul, Çanakkale/Gelibolu yarımadası hakkında ayrıntılı raporlar oluşturmuştur. Dış istihbarat kurumları tarafından farklı tarihlerde hazırlanan bu raporlar özellikle de 1906’da Britanya’nın tek bir tasarıya odaklanması sonucu doğurmuştur. Bu tasarı da Gelibolu’nun işgali ve Türklerin İstanbul’dan çıkarılmasıdır. 1906’da İngiliz Genelkurmayı ve Savaş Bakanlığı tarafından hazırlanan “War with Turkey” başlıklı rapor İngiltere’nin 1915’te Gelibolu’ya düzenlediği amfibi harekât öncesi hazırladığı en detaylı işgal planlarından biri olması itibariyle Türk tarihi açısından son derece önemlidir. 1906, Türk-İngiliz ilişkileri açısından 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nden sonraki en önemli dönüm noktasıdır. İngiliz Genelkurmay Başkanlığı ile Savaş Bakanlığı tarafından hazırlanan ve iki bölümden oluşan bahsi geçen raporun birinci bölümünde II. Abdülhamid devrinde Rumeli, Gelibolu ve Çanakkale’nin tarihi coğrafyası, demografik yapısı ve Mart 1906’da Türk ordusunun kuvvet miktarına dair önemli bilgi ve istatistikler bulunmaktadır. İkinci bölüm, Çanakkale Boğazı’nı ele geçirmek amacıyla Gelibolu yarımadasının İngiliz deniz ve kara kuvvetlerinin amfibi harekâtı ile nasıl işgal edileceğine dair yirmi yedi maddeden oluşan son derece ayrıntılı bir rehber niteliğindedir. İtilaf Devletleri’nin 1915’teki Çanakkale çıkarmasının şekillenmesinde büyük payı olduğu tespit edilen bu rapor Türkçe literatürde ilk kez yayınlanmaktadır.