Altıeylül’de (Balıkesir) Kentsel Toplayıcılığın Politik Ekolojisi: Daha Sürdürülebilir ve Dirençli Bir Kente Doğru

Abstract

Kentsel açık ve yeşil alanlar (AYA) ile açık mavi alanlar (AMA) kent sakinlerine çeşitli ekonomik, kültürel, sosyal ve psikolojik faydalar sağlamaktadır. Bunların hepsine birden ekosistem hizmetleri adı verilir. Bir kentin kalitesinin, sürdürülebilirliğinin ve dayanıklılığının ölçütlerinden birisi, ekosistem hizmetlerinin kent planlamasına ve yönetimine ne kadar başarılı bir şekilde entegre edildiğidir. Kentleşmenin beraberinde getirdiği doğadan uzaklaşmaya alternatif olarak bu mekânlar kent sakinlerinin doğal ortamla yeniden bağ kurmalarına olanak sağlar. Doğa ile yeniden bağ kurmanın yollarından birisi de kentsel toplayıcılıktır. Kentsel toplayıcılık kent içerisindeki AYA ve AMA’lardan çeşitli amaçlarla bitki toplamayı ifade eder. Bu çalışmanın amacı Balıkesir merkez Altıeylül ilçesindeki kentsel toplayıcılık faaliyetlerini politik ekoloji bakış açısı ile incelemektir. Politik ekoloji, kentsel sürdürülebilirliğe ilişkin plan ve eylemlerin siyasi, sosyal, kültürel, tarihi ve ekonomik gelişmeler ışığında değerlendirilmesi gerektiğini öne süren teorik bir paradigmadır. Bu çalışmada kentsel toplayıcıların Geleneksel Ekolojik Bilgileri (GEB) ile kentteki toplayıcılığın sosyal, kültürel, ekonomik ve ekolojik boyutu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada toplayıcı pratikleri uzun zaman boyunca gözlenmiş ve 20 toplayıcı ile 1 yıl boyunca çeşitli zamanlarda yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Toplayıcıların neleri topladıkları, bunları nereden ve ne amaçla topladıklarına dair veriler elde edilmiştir. Bu veriler hem nicel hem de nitel analiz teknikleri ile analiz edilmiştir. Sonuçlar, ilk bakışta çok fark edilmese de toplayıcılığın kent peyzajında çok yaygın olduğunu ve bu amaçla 119 tür bitkinin toplandığını göstermektedir. Toplayıcıların ana motivasyonunun yiyecek elde etme, ilaç yapımı ve yan gelir elde etmek olduğu anlaşılmıştır. Toplayıcılık daha çok kamusal alanlarda, kaldırımlarda, parklarda ve apartman bahçelerinde çoğunlukla kadınlar tarafından ve sosyo-ekonomik olarak alt-orta grup mensupları tarafından yapılmaktadır. Toplayıcılık, kentleşme hızının artmasına bağlı olarak azalmaktadır. Kent plancıları ve yöneticilerin toplayıcılığın ekonomik ve sosyo-kültürel boyutları hakkındaki farkındalıkları düşüktür. Kentin sürdürülebilirliği ve direncini artırmak için AYA ve AMA’ların oranı arttırılmalı ve kent sakinlerine buralara eşit erişim hakkı tanınmalıdır. Kent plancıları ve yöneticileri toplayıcılığı resmi olarak kabul edip, teşvik etmeli ve toplayıcılıktan kaynaklanan riskleri bertaraf etmelidir.