10./16. Asırda Yazılmış Bir Makâlât Eseri: Fırḳa-i Nâciye Nasîrüddîn et-Tûsî ve Devvânî Üzerinden Hak Mezhebin Tespit Yöntemine Dair Polemikler

Abstract

Bu çalışmada 982/1574 yılında İmâmiyye Şîası'na mensup bir âlim tarafından Farsça kaleme alınmış Fırḳa-i Nâciye isimli makâlât eserindeki fırka tasnifleri ele alınmaktadır. Merkez-i İḥyâʾi Mîras̱-ı İslâmî Kütüphanesi’nde yer alan ve bildiğimiz kadarıyla başka nüshası bulunmayan bu risalede yetmiş üç fırka tasnifi üzerinden İmâmiyye Şîası'nın fırka-i nâciye olduğu ispatlanmaya çalışılmaktadır. Yazar; şeytanın ortaya attığı yedi şüphe, ümmetin ihtilaf etmesine sebep olan ilk olaylar ve mezhepler hakkındaki genel bilgileri el-Milel ve’n-niḥal’den, fırka tasniflerini Şerḥu’l-Mevâḳıf’dan özetlemiş, fakat bu metinlerdeki verileri Şiî anlayış istikametinde yeniden kurgulamıştır. Öte yandan bu risalenin yazılmasındaki asıl sebep fırka tasnifinden ziyade Celâlüddîn ed-Devvânî’nin iddialarına cevap üretmektir. Nasîrüddîn et-Tûsî, fırka-i nâciyenin tespiti noktasında “akaid/usûl konularında bütün mezheplerden farklılaşmak” şeklinde bir yöntem belirlemiş; İmâmiyye Şîası'nın akaid konularının tamamında diğer mezheplerden farklılaştığını ve bundan dolayı da fırka-i nâciye olduğunu iddia etmiştir. Devvânî ise İmâmiyye’nin sadece akaid konusu olmayan imamet anlayışıyla diğer mezheplerden ayrıştığını ve bunun dışındaki akîde esaslarında genellikle Mu‘tezile ile muvafık olduğunu belirtmiş ve böylelikle Tûsî’nin iddiasının temelsiz olduğunu ileri sürmüştür. Bu noktada söz konusu yönteme göre Eş‘arîliğin fırka-i nâciye olmaya daha layık olduğunu, çünkü bu mezhebin akîdeyle ilişkili konularda bütün mezheplerden farklılaştığını ifade etmiştir. Fırḳa-i Nâciye yazarı, Devvânî’nin iddiasının aksine imametin dinin en önemli esaslarından birisi olduğunu belirtmiş ve ayrıca İmâmiyye’nin imamet dışında başka konularda da diğer mezheplerden ayrıştığını iddia etmiştir. Fakat bu iddiasını temellendirmede noktasında yeterli veri sunamamıştır.