Sanatın Haz ve Arzu Ötesi Potansiyeli: Jouissance

Abstract

Haz ve arzu kavramlarının temel tanımları içinde yer alan ‘istek’ kavramı, insanın varlık-eksikliği içinde kendini oldurma ve tamamlama çabasından kaynaklanmaktadır. Yaratma edimi ile yönelimlenen istek elde edildiğinde haz, yani tatmin gerçekleşir. Sanatçı, gerçekliği yansıtma tekrarından mastürbatif bir tatminle haz almaktadır. İzleyici de böylesi bir yapıtla karşılaştığında bildiği aynı simgesel yapıyı alımladığında haz almaktadır. Arzuda ise istek tamamlanamaz, yani istek devam eder. Çünkü arzu tatmin edilebilir değildir; öznenin eksiğini gidererek onun imgesel bütünlüğünün gerçekleştirilmesini sağlayacağı varsayılan imgesel objet-petit-a ile yani kayıp arzu nesnesi ile karakterize edilir. Sanatçı üretirken, izleyici de alımlarken yapıtta aktarılan ve alımlananlar ile hem tatminin sağlandığı bir haz ilişkisi hem de o hep aranan kayıp arzu nesnesi elde edilemediğinden ve edilemeyeceğinden arzu ilişkisi yürütülmektedir. Bu ikilik ortaya bir paradoks çıkarmaktadır. Bu nedenle, bir sanat yapıtında aslında bu iki kavramın da ötesinde gerçekleşen bu şey’i tarif eden üçüncü bir terimin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bunun için de bu araştırmada sanat, psikanaliz ve felsefe teorileri ilişkilendirilerek bir değerlendirme yapılmıştır. Bu Şey, imgesel olarak kurgulanan yapıtın simgeselleştirilirken aktarılamayan, gösterilemeyen fark ya da eksiğin sanatçı ve izleyiciye kendi kendilerini feshetmeleri için sataşmasıdır: Buna göre, onlarda potansiyel olarak bulunan ve hem tamamlanamayan bir elde etmeyi hem de tamamlanamayışı feshetmekten duyulan coşkuyu tarif edebilen bu üçüncü terim Lacan’ın jouissance açıklamasında bulunmuştur. Yapıtın jouissance üzerinden işlemesi halinde, önce sanatçının, akabinde de izleyicinin kişiliklerinin tüm düzeylerinde gerçekliği ayrıştırma arzusunun devreye girdiği anlamına gelmektedir. Böylelikle yapıt üzerinden kendi kurmacalıklarının farkına varıp onu feshederek kendi yıkımları ile yüzleştiklerinde duydukları coşku jouissance olacaktır: Sürekli şimdi ve burada ve hiçbir yerde olmanın “etkili bozgunluğunu” bir sanat yapıtında duyumsamanın coşkusu olarak jouissance.