Jeotektonik Süreçler, Deprem Ve Maden Yatakları: Kuzey Anadolu Fay Zonu

Abstract

Yerkürenin gelişimi ve şekillenmesi maruz kaldığı jeolojik-jeotektonik olaylarla yakından ilişkilidir. Bu süreçlerle kıtaların hareketi, birleşmesi, parçalanması, yeni mikro kıtaların oluşumu yanında yitim ve dağ oluşumları gibi birçok devasa küresel olaylar meydana gelmektedir. Büyük ölçekli fay hatlarının, fay zonlarının gelişiminde, hatta günümüzde sosyal ve kültürel olayları dahi etkileyen büyük ve küçük ölçekli depremlerin oluşumunda da en önemli unsur yerkürenin maruz kaldığı jeotektonik evrim sürecidir. Tetis okyanuslarındaki Afrika, Arab ve Hindistan Plakalarının birbirine doğru yaklaşması ve akabinde de Avrasya kıtası ile çarpışması günümüzün en önemli kuşaklarından biri olan Tetis kuşağını ve ilişkili metalojeni kuşağını da oluşturmuştur. Bu kuşak Batı Akdeniz’den Çin’e kadar uzanır. Türkiye’nin en belirgin tektonik çatısı, Pontidleri, Anatolid-Torid platformundan ayıran İzmir-Ankara-Erzincan Zonu ve Arap Levhasının kuzey kenarını oluşturan Bitlis kenet zonu bu kuşak içinde yer almaktadır. Günümüz Türkiye coğrafyası, birbirleriyle karmaşık kenet zonları ile ayrılan ve Tetis okyanuslarının kalıntılarını (Paletotetis ve Neotetis okyanusları) temsil eden alt plakalara ayrılmaktadır. Türkiye’nin Jeodinamik evriminde, Pontid yayı ile Anadolu-Torid platformunun İzmir-Ankara-Erzincan Kenet Zonu boyunca çarpışmasıyla Neotetisin kuzey kolunun Geç Paleosen-Eosen aralığında kapanması önemli bir olgudur. Bu süreç aynı zamanda Türkiye’nin Neotektoniğinin ana çatısı belirlemiş olup, önemli deprem üreticisi Kuzey ve Doğu Anadolu Fay Zonlarını’n da sorumlusudur. Bu fay zonlarının gelişim süreçleri aynı zamanda bu zonlarla ilişkili önemli maden yataklarının oluşumuna da katkı vermiştir. Maden yatakları açısından değerlendirildiğinde, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nda hidrotermal süreçler Geç Paleosen’de başlamıştır. Kuzey Anadolu Fay Zonu içinde bulunan maden yatakları dikkate alındığında, fay zonunun şekillenişi ve maden yataklarının oluşumunun ilişkisi görülebilmektedir. Biga Yarımadasındaki Kısacık altın cevherleşmesi ve Alakeçi listvenitlerindeki altın zenginleşmesi bu zondaki cevherleşmelere örneklerdir. Bu cevherleşmeler dışında da bu zonla doğrudan ve dolaylı ilişkili birçok maden yatağı söz konusudur. Dolayısıyla yerküreyi şekillendiren ana tektonik olaylar ve bunlardan kaynaklı aktif tektonik hatlar deprem gibi büyük doğal afetleri oluştururken aynı zamanda da önemli birçok doğal kaynakların da oluşumuna katkı vermektedir. İnsanların imkanları ile engellenmesi mümkün olmayan bu devasa jeolojik olayların meydana getirdiği olumlu imkanlardan yararlanırken, doğası gereği etkili olacağı doğal afetlere karşı da önlem alınarak yaşamanı sürdürmek insanoğlunun en önemli önceliklerinden biri olmalıdır.