İşletme Tarihi Üzerine Bibliyometrik Bir Çalışma 1991'den 2023'e Web of Science'daki Yayınların İncelenmesi

Abstract

İşletmelerin zaman içindeki gelişimlerinin ve dinamiklerinin kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için işletme tarihi araştırmalarına ihtiyaç vardır. Bu araştırmanın amacı işletme tarihindeki değişmlerin bibliyometrik analiz yöntemiyle ortaya konulmasıdır. Böylelikle geçmiş ve mevcut durumlar hakkında bilgi sağlanırken gelecekle ilgili çeşitli öngörüler de sunulmuştur. Bu amaca yönelik olarak Web of Science'ta (WoS) indekslenen işletme tarihi alanındaki yayınların kamuya çık verilerinin, bibliyometrik analizi yoluyla ilgili literatüre ilişkin çıkarımlarda bulunulması amaçlanmıştır. Bibliyometrik çalışmalar doğalarının gereği olarak aynı alanda bile gerçekleştirilse her dönem farklı sonuçlar üretebilirler. Dolayısı ile mevcut döneme ilişkin olarak hazırlanan veri seti 1991-2023 yılları arasında yayınlanmış 1516 yayını içermektedir. WoS veritabanından elde edilen konuya ilişkin çalışmalar R kaynak kodlu Biblioshiny programı aracılığı ile analiz edilmiştir. Biblioshiny hem kamuya açık bir program olması hem de ilgili analiz çıktılarının görselleştirilmesinde sağladığı kolaylık sebepleriyle tercih edilmiştir. Ayrıca önceki dönemlerde bilimsel çalışmalar üzerinde gerçekleştirmesi göreli olarak güç sayılabilecek içerik analizleri de bu program aracılığı ile uygulanabilmektedir. Yapılan içerik analizleri bibliyometrik çalışmaları sadece bir sayım döküm işi olmaktan çıkarıp olguların özüne dair fikir edinilmesini mümkün kılmaktadır. Veriler çeşitli arama kriterlerine (dil, yayın türü, alan) uygun olarak elde edildikten sonra araştırmacılar tarafından manuel kontrol gerçekleştirilmiştir. Manuel kontrol ile ilk aramada konuyla bağlantılı görünmekle birlikte alan farklılığına sahip çalışmaların tespiti ve ayıklanması sağlanmıştır. Veri setinin derlenmesinin ve ayıklanmasının akabinde gerçekleştirilen analizlerin çıktıları iki kısımda ele alınmıştır. Bulguların başlangıç bölümünde veri setinde yer alan eserlerin yazarları, kurumları, yayımlandıkları dergiler, menşe ülkeleri, konuları ve birbirleriyle ilişkileri hakkında bilgiler paylaşılmıştır. Bibliyometrik analiz sonucunda çalışmaların ağırlıklı olarak ABD, İngiltere ve Avustralya'dan geldiği görülmüştür. Kurumlar arasında Harvard Üniversitesi'nin başı çektiği ancak Kopenhag ve Uppsala gibi İskandinav üniversitelerinin de verimlilik açısından ilk yirmi beşte yer aldığı görülmüştür. İngiliz ve Amerikan üniversitelerinin çoğunlukla birbirleriyle, daha sonra ise çoğunlukla Avrupa, Kanada ve Çin üniversiteleriyle işbirliği yaptığı tespit edilmiştir. Makaleler etkileri açısından incelendiğinde en yüksek etki düzeyine sahip akademik dergilerin Journal of Business Ethics, Business History ve Harvard Business Review dergileri olduğu görülmüştür. Yazarların konu seçiminde pragmatik davrandıkları, konularının tarihsel bağlama ek olarak ve hatta bazı dönemlerde daha baskın olarak büyüme, kapasite, etki ve strateji gibi performansla ilgili konular etrafında odaklandığı tespit edilmiştir. Alınan atıf ve yayın sayısı gibi kriterlere göre alanda en etkili yazarların Jones G., Maclean M. ve Augier M. olduğu gözlenmiştir. Daha sonraki kısımlarda ise veri seti ile gerçekleştirilen içerik analizlerine yer verilmiştir. Yapılan içerik analizleri kelime ağacı, kelime bulutu, tematik evrim analizi, birlikte oluşum ağı, trend konular ve tematik haritalandırmadan oluşmaktadır. Bu analizlerde arama terimlerinin kullanılıp kullanılmaması gerektiğine dair iki temel yaklaşım bulunmaktadır. İlk yaklaşıma göre bu kavramlar veri setinde ağırlıklı olarak yer alacağından sonuçları belli bir doğrultuya sürükleyeceğinden ötürü veri setinden çıkarılması yönündedir. İkinci yaklaşıma göre temel araştırma sorunsallarının diğer kavramlarla ilişkisinin net bir şekilde ortaya konulabilmesi için veri setinde kalması gerektiği yönündedir. Bu araştırmada yukarıdaki yaklaşımlardan ikincisi benimsenmiştir. Araştırmanın bulguları, temaların periyodik olarak değiştiğini ancak son yıllarda girişimcilik, yönetim ve büyümeye doğru bir eğilim olduğunu işaret etmektedir. Gelecek dönemlerde “sosyal sorumluluk”, “yönetişim”, “sosyo-duygusal zenginlik” kavramlarının yükselişe geçmesi beklenen bir durumdur. Son olarak yılda yaklaşık 80 yayının üretildiği gözlemlenmiştir. İşletme tarihinin hem Türkiye'de hem de yurt dışında gelişen bir bilim alanı olduğu göz önüne alındığında, daha fazla çalışılması beklenen bu alana ilişkin gerçekleştirilen haritalandırma faaliyetinin (alanın gelişim yönü, değişen konseptler, etkin aktörler, vb.) gelecek dönemlerde araştırmacılara katkı sağlaması olasıdır.